Historia:

Początki olsztyńskiego zamku datuje się w okresie XI wieku. Na zamkowym wzgórzu górowało wtedy drewniane grodzisko. Pozostał po nim nasyp – około 60 metrów na południe od wieży- dawny wał drewniano-ziemny. Grodzisko zostało spalone w połowie XII wieku, w czasie rozbicia dzielnicowego. Podczas jego odbudowy, w drugiej połowie XIII wieku, wewnątrz drewniano-ziemnej zabudowy, wymurowano cylindryczną wieżę. W XV wieku podniesiono ją o ponad 30 m w celu podwyższenia strefy obserwacji i zasięgu ostrzału z ciężkiej broni ręcznej. Wieża była najstarszą murowaną częścią gotyckiego założenia zamkowego z połowy XIV wieku. Za czasów króla Kazimierza Wielkiego zamek górny składał się ze stołpu i domu mieszkalnego, otoczonego murem obwodowym. Od strony południowo- wschodniej znajdował się majdan gospodarczy, zwany zamkiem dolnym czy też podzamczem, otoczony murem obwodowym o grubości 2 m. Drugie, późniejsze podzamcze położone między zamkiem górnym a prostokątną wieżą „ Starościńską”, zostało otoczone rozległym murem przypuszczalnie w XVI wieku. W XVI i XVII wieku na tym obszarze ulokowane były budynki gospodarcze i mieszkalne. Od XVI i XVII wieku dojazd do zamku ukierunkowany był od strony południowo-wschodniej. Droga do drugiego, późniejszego podzamcza prowadziła od strony Olsztynka, dawnej osady położonej w pobliżu zamku.. Wjazd prowadził pod prostokątną wieżą  „ Starościńską”.  Niespotykana w Polsce grubość murów ( 4- 4,6 m) wieży inspiruje do datowania jej na XII lub XII wiek. Poszlaki łączą wieżę z zamkiem górnym 150-metrowej długości przejściem podziemnym. Różne podania ukazują, iż Olsztyn łączy się z Jasną Górą kilkunastokilometrowym podziemnym korytarzem.

 Zamek posiadał król Kazimierz Wielki. Zadaniem zamku była ochrona zachodnich granic Królestwa Polskiego przed najazdem od strony Śląska i  Czech. Oprócz tego pełnił on funkcję więzienia królewskiego. W imieniu króla władzę na zamku sprawował burgrabia de Olsten, który posiadał pełnomocnictwo wojskowe i sądownicze. Do dziś pozostanie tajemnicą, czy ów burgrabia nabył nazwisko od zamku, czy zamek nazwano na jego cześć. W roku 1358 wojewoda poznański Maciej Borkowic, herbu Napiwon, został osadzony w jego lochach na śmierć głodową za buntowanie ludności przeciw władzy królewskiej. Legenda głosi, iż duch wojewody straszy do dziś dnia w okolicach zamku, brzęcząc kajdanami oraz wydając głośne jęki.

W 1370 roku król Ludwik Węgierski oddał Olsztyn oraz sporą część Polski w lenno księciu Władysławowi Opolczykowi za popieranie jego planów dynastycznych. Opolczyk, ciesząc się wstawiennictwem władcy, który był jego krewnym, zajmował się głównie kunsztem zbójeckim. Wkrótce szczodry monarcha zmarł. Książe rozbójnik zorientował się, że minimalnym kosztem z wasala może przeistoczyć się w seniora. Wystarczy oddane mu w lenno ziemie odczepić od macierzystego państwa. Dlatego nie zawahał się, aby dla zrealizowania własnych planów nawiązać kontakt z oponentami ziem polskich, zakonem krzyżackim. Jednak w 1396 roku Władysław Jagiełło odebrał mu wszelkie dobra w tym Olsztyn, po kilku zaciekłych bitwach, przywracając je Polsce. Zamek po ponad 3 letniej walce został przejęty przez Władysława Jagiełłę i trafił w posiadanie Jana Odrowąża ze Szczekocin. W latach 1442-1457 zamek pełnił istotną funkcję obronną przed napadami książąt śląskich.

            W XVI wieku zamek został znacznie rozbudowany przez starostę Piotra Opalińskiego. Zamek był bezskutecznie atakowany i oblegany przez austriackiego arcyksięcia Maksymiliana w czasie walk o zdobycie tronu polskiego. Wówczas dowódcą zamku był Kacper Karliński. W tym okresie budowla bardzo ucierpiała.. Podczas najazdu szwedzkiego

 ( 1655 rok ) zamek został zdobyty i zniszczony. Po pożarze miasta w 1722 roku opustoszały zamek częściowo rozebrano, a materiał wykorzystano do odbudowy spalonego barokowego kościoła  w Olsztynie.

Zamek dziś:

Zamek Olsztyn wrócił do łask dopiero w XX wieku.  Jego ruiny posłużyły filmowcom jako sceneria do filmów „ Pamiętnik znaleziony w Saragossie”, „ Hrabina Cosel”. Przez kilkanaście lat w jego obrębie odbywały się we wrześniu pokazy pirotechniczne i laserów scenicznych. Obecnie impreza została przeniesiona do Podzamcza.

Do dziś z zamku zachowały się mury części mieszkalnej, wieże : cylindryczna i kwadratowa, fragmenty murów budynków gospodarczych, częściowo piwnice oraz odkryte w czasie badań archeologicznych fundamenty kuźnicy i ślady dymarek.

            Opodal wzgórza zamkowego widnieje parafialny kościół p.w. św. Jana Chrzciciela. Został on zbudowany w latach 1722-26 z fundacji Jerzego Lubomirskiego. W ołtarzu głównym mieści się barokowy obraz  pt. „Chrzest Chrystusa”.

            Przy rynku olsztyńskim stoi „Szopka olsztyńska”, którego twórcą jest lokalny artysta Jan Wiewiór. Jest to stuletnia chałupa wiejska, już z daleka przyciąga kolorowymi zdobieniami. Tuż za furtką przywita turystę wystrugana z drewna zmora. Trzeba jej wrzucić grosik do butów, oczywiście na szczęście, by wiodło się w życiu. W pierwszej izbie chałupy wyeksponowane są drewniane aniołki, o różnych kształtach, rozmiarach. Wszystkie niosą śpiew i radość, charakterystycznym atrybutem każdego egzemplarza jest instrument muzyczny trzymany w ich rękach. Pan Jan rzeźbi szopkę od kilkunastu lat, ale dzieło to nadal nie jest w pełni ukończone. Szopka ta przedstawia sceny z życia Świętej Rodziny i tradycji ludowych regionu Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej. Postaci zdobiących szopkę jest dziś około 800. Zdecydowana większość jest ruchoma.

            Jan Wiewiór jest również twórcą oryginalnej rzeźby „ Olsztyńskiego Anioła Stróża”, którego siedmiometrowy wizerunek został umieszczony przy wjeździe do Olsztyna w 2007 roku czuwa nad mieszkańcami i turystami.

            Jurajski Teatr Stodoła zaprasza na monodramy, spektakle, śpiewogry. W starej drewnianej stodole poeta Stacho „Brzezina” Kałkus utworzył nietuzinkową ludową scenerię Jurajski Teatr Stodoła uznano za Najlepszy Agroturystyczny Produkt Regionalny na Międzynarodowych Targach Polagra- Farm 2004.

            Cmentarz Mauzoleum to miejsce masowych straceń dokonanych na ludności polskiej przez hitlerowskich okupantów. Pochowano na nim około 2 tysięcy osób. Przy alejce, która była ostatnią drogą skazanych, soi pomnik przedstawiający scenę pożegnalną ludzi idących na śmierć.

            Od roku 2007 pejzaż Olsztyna wzbogacił się o zabytkowy Spichlerz z 1783 roku. Został on odrestaurowany i usytuowany u stóp ruin zamkowych.

            Ze względy na niepowtarzalne walory środowiska przyrodniczego w gminie Olsztyn mieszczą się dwa rezerwaty przyrody: „Sokole Góry” i „ Zielona Góra”, wchodzące w skład Parku Krajobrazowego „Orlich gniazd”.  „Sokole Góry” to największy rezerwat przyrody Wyżyny Krakowsko- Częstochowskiej, który z porośniętymi buczyną dziesięcioma kopulastymi wzniesieniami i skalistymi masywami tworzy unikatowe gniazdo górskie. Znajduje się tu kilkanaście jaskiń. Najsłynniejsze jaskinie to: Maurycego, Studnisko, Olsztyńska, Pod Sokolą Górą, Wszystkich Świętych, Koralowa. Natomiast w rezerwacie

 „ Zielona Góra” od strony południowej przy szlaku turystycznym, znajduje się wejście do jaskini „ W Zielonej Górze”. Jaskinia ta ma długość 70 m.

Przy szosie Olsztyn- Biskupice widnieje wzgórze ostańcowe Białko (340 m n.p.m) w formie skalnego grzebienia uwieńczone krzyżem. Ku północy rozciąga się wąska i stroma „perć” Góry Lipówki oraz wzgórze zamkowe.

Przy drodze Olsztyn- Kusięta leżą Góry Towarne. Największy ich szczyt to Lisica (349m n.p.m.). mieszczą się tu jaskinie :Towarna,  Dzwonnica i Cabanowa.

Kamieniołom Kielniki rozcina wzgórze zbudowane z wapieni górnojurajskich, znajdujące się na zachód od wsi Przymiłowice- Kotysów. W kamieniołomie można znaleźć liczne gąbki, amonity, kraby, powłoki glonowe, fragmenty jeżowców. Szczeliny, powstałe w następstwie procesów krasowych, przekształciły się w jaskinie, kominy krasowe, leje krasowe i pokrywy zwietrzelinowe.

Pańska Góra w okolicy Olsztyna to obecnie nieczynny kamieniołom. Spotkać można tu gąbki, amonity, ramienionogi, szczątki szkarłupni i nieliczne ślimaki. W stromej ścianie wyrobiska widnieje zespół spękań tektonicznych, a w dnie wyrobiska – resztki gruzłowatych, zbrunatniałych kalcytowych polew jaskiniowych.

Liczne szlaki turystyczne umożliwiają dotrzeć do wszystkich pięknych zakątków gminy. Gmina Olsztyn słynie z wspaniałych warunków do uprawiania turystyki pieszej, rowerowej, konnej, wspinaczki skałkowej, speleologii, paralotniarstwa, zimą natomiast narciarstwa biegowego. Dla miłośników wędkowania występuje kilka zbiorników wodnych.

Korzystne położenie i wyjątkowe atuty turystyczno-rekreacyjne sprawiają, iż gmina w dynamiczny sposób rozwija się, czyniąc ten teren przyjaznym miejscem dla mieszkańców, turystów, inwestorów.