Historia:

            Na północ kilka kilometrów od Olewina i Olkusza, przy drodze 783 mieści się Rabsztyn, a w nim ruiny średniowiecznego zamku.

             W XI wieku właścicielami obszarów w pobliżu Olkusza był ród Toporzyków z Morawicy. Przypuszcza się iż na przełomie XII i XIII wieku ktoś z przedstawicieli tego rodu wybudował na okazałej skale warownię drewnianą bądź zamek. Nie ma na to jednoznacznych dowodów. Prawdopodobnie murowany zamek powstał za czasów  Kazimierza Wielkiego, z jego inicjatywy, pod koniec XIV wieku. W dokumentacjach pojawia się wzmianka o Rabsztynie dopiero pod koniec XIV wieku. Nie jest pewne czy chodzi o ten zamek, gdyż nazwa  „Rabsztyn” występuje w połączeniu z imieniem Iwo (Iwo z Rabsztyna). W 1400 roku władał  nim pewien Jan, zwany „burgrabią rabsztyńskim”. 

            Pod koniec XIV wieku warownia przeszła w ręce Melesztyńskich herbu Leliwa jako kaucja za długi królewskie. Na początku XV wieku Piotr Szafraniec z Pieskowej Skały chciał go wykupić za przyzwoitą cenę, jednak Melesztyńscy woleli posiadać nieruchomość. W 1439 roku Spytek Melesztyński stracił cały dobytek na rzecz korony. Przewodził on polskich husytów w nieudanej bitwie pod Grotnikami. Tam poniósł śmierć. Należący do niego majątek skonfiskowano na rzecz korony. Zamek w Rabsztynie stał się siedzibą starostwa niegrodowego i przeszedł w ręce Tęczyńskich. Tym sposobem Melesztyńscy utracili wszystkie dobra, które posiadali łącznie z tytułem szlacheckim. Jednak panujący wówczas Władysław Warneńczyk okazał się litościwym władcą, zamek oddał wdowie po Spytki, Beatrycze, przywracając tym samym rodowi szlacheckie przywileje.

            W 1443 roku starosta Rabsztyna, Andrzej Tęczyński, na rozkaz króla rozbudował i odrestaurował zamek. 18 lat później po jego tragicznej śmierci zamek odziedziczył syn zamordowanego - Jan. Jako nowopowstały starosta przyjął nowe nazwisko Rabsztyński. W 1511 roku po śmierci ostatniego z rodu Rabsztyńskich starostą na zamku został Andrzej z Kościelca i funkcję swą sprawował przez 4 lata. Następnie zamek przeszedł w ręce Bonerów, którzy sprawowali w nim władzę przez trzy pokolenia.

            W czerwcu 1585 roku właśnie tu na zamku odbyło się huczne wesele hetmana Jana Zamoyskiego z bratanicą króla Istvana Batorego, Gryzeldą. W dokumentacjach pojawia się od czasu do czasu informacja, iż król Istvan pod koniec XVI wieku w Rabsztynie prowadził hodowlę lwów. Był on zapalonym myśliwym, a kraj ubogi był w egzotyczną zwierzynę. Czy faktycznie lwy spacerowały po zamkowych terenach? Tego nie dowiemy się nigdy.

            Na początku XVII wieku marszałek wielki koronny Zygmunt Myszkowski, rozbudował i przebudował zamek. Nadał mu tym samym charakter renesansowego, trójskrzydłowego pałacu o dwóch kondygnacjach i ponad czterdziestu komnatach. Nad piękną nową częścią  rozpościerał się stary zamek, zwany górnym. Wówczas krążyły opowieści, iż cegły potrzebne do budowy przynosili chłopi na plecach z Krakowa.

            Następne przebudowy i rozbudowały spowodowały, że zamek, który zajmował wierzchołek masywnego ostańca, przeobraził się w warownie o istotnym znaczeni militarnym. Najwyżej widniał średniowieczny zamek.  Po jego północnej stronie powstał pałacyk z licznymi oknami- kikuty rozdzielających je filarów nadają niepowtarzalny charakter dzisiejszym ruinom. Całość otaczały mury i wały, poprzedzielany suchymi fosami, które zachowały się do dziś zwłaszcza po zachodniej stronie. W fosie naprzeciw wieży bramnej pozostały fundamenty murowanych filarów podtrzymujących drewnianą konstrukcję mostu zwodzonego. Od zachodu, południa i południowego wschodu widnieją szańce artyleryjskie.

             W 1655 roku wojska szwedzkie zrujnowały i spaliły zabudowania zamkowe. Co dziwne zamek mimo dużego potencjału militarnego został oddany wrogom bez walki. W tym czasie był to początek końca jego świetności. Niestety nie starano się o jego odbudowę. Ocalałe z pożaru pomieszczenie służyły jako mieszkania bądź miejsca pomocnicze. Ze wzglądów ekonomicznych dla władz Rabsztyna wybudowano u stóp wzgórza zamkowego dwór i folwark. Wtedy właścicielami dóbr Rabsztyna zostali Radziwiłłowie. Prawdopodobnie z tego względu zamek popadał w dalszą ruinę

            W XVIII wieku z dawnego zamku pozostała tylko połowa murów dolnego zamku. Zamek górny był całkowicie zrujnowany i opuszczony. W początkach XIX wieku zamek został opuszczony całkowicie. Potem służył tylko duchom oraz powstańcom w 1830 roku, którzy ukryli w nim fabryczkę prochu. Pod koniec XIX wieku runęła baszta starego zamku. Najprawdopodobniej wysadzili ją w powietrze poszukiwacze skarbów.

Ciekawostki:

            Mieszkańcy wsi Rabsztyn wierzyli, że istnieje sekretne przejście z zamku, które prowadzi do odległej o 2 km Januszkowej Góry. Opowieści te znalazły częściowo potwierdzenie w 1970 roku , gdy w zboczu Januszkowej Góry odkryto jaskinię - Januszkową Szczelinę, o długości korytarzy 180 m, głęboką na 57 m. Nie udało się zbadać, czy jest to odcinek zasypanego tajemnego przejścia.